Vaak wordt van koolhydraten gedacht dat ze ongezond zijn. Koolhydraten zijn opgebouwd uit suikers, en dit zijn dikmakers. Deze gedachte is deels onterecht. Suikers vormen de energiebron voor een onmisbaar orgaan in ons lichaam, de hersenen. Waarom zijn suikers eigenlijk zo belangrijk om ons brein draaiende te houden? En kunnen we alle soorten suiker hiervoor gebruiken?

Auteur Renee Clausing

Energievreter

Het is maar een klein onderdeel van ons lichaam, maar ze zijn o zo belangrijk: de hersenen. Hoewel dit orgaan maar twee procent van ons totale lichaamsgewicht in beslag neemt, is het één van de grootste energieverbruikers in het lichaam. Het brein verbruikt wel twintig procent van onze energie wat bij een volwassen man gelijk staat aan ongeveer 14,6 Watt. Dit is bijna het dubbele van wat de gemiddelde spaarlamp verbruikt. Om de hersenen draaiende te houden, moet deze energie voortdurend worden aangeleverd. Een lamp kan worden aangesloten op stroom om energie te krijgen, maar waar halen wij energie vandaan? Juist, eten. Om precies te zijn, zijn er drie soorten voedingsstoffen die ons kunnen voorzien van energie: koolhydraten, vetten en eiwitten. Van deze drie zijn koolhydraten de belangrijkste energieleverancier voor ons lichaam. Gek, denk je misschien, aangezien vetten de meeste calorieën per gram bevatten.

Zoals er voor veel dingen een reden is, is er ook een reden voor ons lichaam geweest om koolhydraten als belangrijkste energiebron te nemen. Koolhydraten kunnen simpelweg uit één suikermolecuul bestaan – glucose en fructose komen veel voor in onze voeding – maar het kunnen ook lange ketens zijn van tien of meer suikermoleculen, zoals zetmeel. De afbraak van koolhydraten is voor ons lichaam veel gemakkelijker dan de afbraak van vetten. Hierdoor leveren ze uiteindelijk veel sneller en efficiënter energie. Ook zijn suikermoleculen, in tegenstelling tot vetten, oplosbaar in water. Dit zorgt ervoor dat suikermoleculen makkelijker via het bloed worden meegenomen naar hun uiteindelijke bestemming. De hersenen bijvoorbeeld. 

Glucose versus fructose

Het klinkt te mooi om waar te zijn dat alle suikers die we binnenkrijgen gebruikt kunnen worden door ons brein. En inderdaad, glucose is het enige suikermolecuul dat direct energie kan leveren aan de hersenen. Wanneer de hersenen voldaan zijn wordt glucose omgezet en opgeslagen als glycogeen wat kan dienen als langdurige energieopslag. Fructose kan de hersenen niet direct van energie voorzien. Fructose moet eerst worden omgezet tot glucose in de lever. Het nadeel hiervan is dat, wanneer de hersenen al voorzien zijn van genoeg glucose, fructose niet wordt omgezet in glucose en een aanslag op je lever vormt.

Fotosynthese

Waarom kan het ene suikermolecuul nou wel direct energie leveren aan ons brein, en het andere niet? Hoe komt het nu dat er ooit door ons lichaam voor is gekozen om glucose als primaire brandstof te nemen, en niet fructose? Om hier een antwoord op te vinden gaan we terug in de tijd, zo’n 3,5 miljoen jaar. Jan van Maarseveen, hoogleraar in bio-inspired organic synthesis, legt uit dat de evolutie ons kan helpen een antwoord te vinden op de vraag waarom glucose zo belangrijk is voor onze energie. “3,5 Miljoen jaar geleden verschenen de eerste organismen op aarde die tot fotosynthese in staat waren. Fotosynthese is het proces waarbij CO2 en licht worden omgezet in zuurstof en glucose. Voor die tijd was zuurstof giftig voor de micro-organismen die op aarde leefden”.

Vele jaren na het ontstaan van fotosynthese verschijnen er organismen die wel tegen zuurstof kunnen. Als primaire product van de fotosynthese, lag ook glucose voor deze organismen voor het grijpen. In die tijd was het belangrijk om voedsel te hebben dat direct beschikbaar was, glucose dus. “Stel dat fructose voor ons lichaam de primaire energiebron zou zijn, dan zou de beschikbare glucose eerst moeten worden omgezet tot fructose wat weer energie kost. In tijden dat je honger lijdt en heel zuinig met je energie moet omgaan, zijn je hersenen het orgaan dat nog het langst in leven wordt gehouden. Als in dat geval eerst nog glucose in fructose omgezet zou moeten worden om te kunnen blijven functioneren, kost dit alleen maar energie”, legt van Maarseveen uit. “Het leven is gefundeerd op fotosynthese. Hoe dichter je bij de fotosynthese blijft, hoe minder energie dat kost.”

Geen AH om de hoek

Terwijl je dit artikel leest, heb je misschien net je ontbijt achter de kiezen, ben je een lunchafspraak met een vriendin aan het maken, en denk je alweer na over wat je vanavond gaat koken. Het is voor ons moeilijk voor te stellen om geen drie maaltijden per dag te eten. Er waren tijden dat dit anders was. “We stammen af van primaire levensvormen die geen Albert Heijn om de hoek hadden en soms meerdere dagen zonder voedsel moesten overleven,” gaat van Maarseveen verder, “Ons lichaam is er daarom op ingesteld dat we kunnen functioneren vanuit voedsel dat opgeslagen kan worden, zoals glycogeen. Glycogeen is eigenlijk niets anders dan glucosemoleculen die aan elkaar gekoppeld zijn. Het is dus logisch dat glucose als primaire energiebron werd gekozen”.

Simpele en complexe koolhydraten

Voor de broodliefhebbers onder ons is het goed nieuws dat koolhydraten onze hersenen draaiende kunnen houden, brood zit er vol mee. Let wel, niet alle koolhydraten leveren dezelfde voordelen. Om het optimale uit koolhydraatrijke voeding te halen, is het belangrijk om onderscheid te maken tussen twee soorten koolhydraten. Ten eerste heb je simpele, snelle koolhydraten. Deze komen voor in witbrood, tafelsuiker en koekjes. Zoals de naam al aangeeft, worden dit soort koolhydraten snel afgebroken in het lichaam en omgezet in glucose. Het effect hiervan is een snelle stijging van suikers in je bloed. Misschien heb je dit wel eens gemerkt: de sugar rush die je krijgt na het wegwerken van een reep chocola.

Een ander soort koolhydraten zijn de complexe koolhydraten. Deze vind je in je volkoren boterham en andere volkoren producten. Complexe koolhydraten zijn moeilijker af te breken in het lichaam. Dit zorgt voor een meer geleidelijke vrijlating van glucose in het bloed. Die geleidelijke en stabiele vrijlating van glucose in het bloed komt weer goed van pas voor de hersenen, die zo voortdurend energie aangevoerd kunnen krijgen. Een bijkomend voordeel is dat de sugar rush en de daaropvolgende dip vermeden worden. Kortom, terwijl simpele koolhydraten je snel energie kunnen leveren, zijn complexe koolhydraten over het algemeen voedzamer omdat ze je lichaam en hersenen voor langere tijd van hun energiebehoeften kunnen voorzien.

Suiker, een vriend uit het verleden

Dat glucose de meest belangrijk bron van energie is voor onze hersenen kan dus worden teruggeleid naar duizenden jaren geleden. Het menselijk lichaam is er heel lang geleden op ingesteld om te kunnen omgaan met voedselschaarste. Met glucose als belangrijkste energiebron, kunnen de hersenen blijven functioneren ook in tijden dat er niet drie keer per dag een maaltijd op tafel staat. Nog altijd is het een sterke eigenschap van ons lichaam om energie te kunnen halen uit opgeslagen glycogeen. Denk daar de volgende keer eens aan als je hangry gevoelens voelt opkomen.

Over de auteur:
Renee werkt bij Baking Lab en doorloopt daarnaast een stage wetenschapscommunicatie bij het Nederlands Herseninstituut. Ze heeft daarvoor een master in neurobiologie (UvA) met een specialisatie wetenschapscommunicatie (VU) afgerond.